Ορέστης ΜαλτέζοςΜέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια από το 1932 μέχρι το 1935, ο Bela Lugosi άδραξε την εκρηκτική επιτυχία των ταινιών τρόμου και πρωταγωνίστησε σε τρεις ταινίες εμπνευσμένες από έργα του Edgar Allan Poe όπου έλαμψε σε παραλλαγές του ρόλου του παρανοϊκού γιατρού.
Κάποτε στο Χόλιγουντ, το μακρινό 1928, ο μόλις 20 χρονών Carl Laemmle Jr. αναλάμβανε ως επικεφαλής παραγωγός της Universal, του ανεξάρτητου στούντιο παραγωγής ταινιών που είχε ιδρύσει ο πατέρας του το 1912. Υπέρμετρα ενθουσιώδης, ο Laemmle Jr. θέλησε να επενδύσει στην τεράστια επιτυχία δύο ταινιών τρόμου που ανέδειξαν το στούντιο τη δεκαετία του 1920 και αποφάσισε να προσφέρει ανατριχίλες στους θεατές ζωντανεύοντας για τον κινηματογράφο το δημοφιλές μυθιστόρημα του Bram Stoker, “Dracula”.
Παρότι οι υψηλές φιλοδοξίες του Junior να δημιουργήσει μια μεγαλεπήβολη παραγωγή που θα ακολουθούσε πιστά το βιβλίο του Stoker ναυάγησαν άμεσα λόγω του κραχ, η ταινία διατήρησε έναν αρκετά υψηλό προϋπολογισμό της τάξης των 350,000 δολαρίων αλλά αναγκάστηκε να στραφεί για πρώτη σεναριακή ύλη στην πιο προσγειωμένη θεατρική διασκευή του βιβλίου που εκείνη την περίοδο γνώριζε τεράστια επιτυχία στο Broadway όπου το ρόλο του Δράκουλα έπαιζε ένας ηθοποιός Ουγγρικής καταγωγής με το όνομα Bela Lugosi.
Ο “Δράκουλας” αποδείχτηκε μία πρωτοφανής επιτυχία στα ταμεία και έθεσε τις βάσεις για το νεοσύστατο είδος των ταινιών τρόμου που χαρακτήρισε την βασική παραγωγή της Universal για όλη τη δεκαετία του 1930.
Μετά από ένα αποτυχημένο δοκιμαστικό για τον ρόλο του τέρατος στην ταινία “Frankenstein”, ο Bela Lugosi συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη Robert Florey ο οποίος προσπαθούσε να υλοποιήσει στη Universal μια ταινία βασισμένη στο διήγημα του Edgar Allan Poe με τίτλο “Murders in the Rue Morgue”. Εχοντας μπει σε δεύτερη μοίρα από το στούντιο το οποίο έριχνε όλο το βάρος και την αίγλη στο πανάκριβο “Frankenstein”, ο Florey είχε στη διάθεσή του μόνο 90,000 για να πραγματοποιήσει την ταινία του, η οποία από αστυνομική ιστορία διαμορφώθηκε έτσι ώστε να αγγίζει τα πρότυπα που έθεσε το στούντιο για τις ταινίες τρόμου.
Παράλληλα, στη γραμμή των υπόλοιπων θρίλερ της χρονιάς που κυκλοφόρησαν στο Χόλιγουντ, πρωταγωνιστής ήταν ένας παρανοϊκός επιστήμονας, ένα είδος ρόλου στο οποίο ο Bela Lugosi έμελλε να τυποποιηθεί για όλη την υπόλοιπη καριέρα του. Στο “Murders in the Rue Morgue”, ο Lugosi υποδύεται τον εξωτικό Dr Mirakle, ιδιοκτήτη ενός γορίλα τον οποίο επιδεικνύει σε ένα παρισινό πανηγύρι ως τον προηγούμενο κρίκο στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Ομως τις νύχτες, ο Dr Mirakle λυμαίνεται το λιμάνι απαγάγοντας πόρνες τις οποίες βασανίζει στο εργαστήριό του αναμειγνύοντας το αίμα τους με αυτό του γορίλα, οδηγώντας πάντα στο θάνατό τους.
Με μια ατμόσφαιρα που αναπαράγει πλήθος στοιχείων του γερμανικού εξπρεσιονισμού, η ταινία του Florey εσωκλείει το υπολανθάνον νόημα της εξωτερικής απειλής, ενός απόκοσμου Αλλου (ο Dr Mirakle με το φουντωτό μαλλί και τα τεράστια φρύδια του σε πλήρη αντίθεση με τους φροντισμένους Γάλλους) ο οποίος εισβάλει στον ασφαλή τους χώρο και απειλεί το πρότυπο της ‘εξευγενισμένης’ ανθρώπινης φυλής όπως αυτή μετουσιώνεται στον χαρακτήρα της Sidney Fox, ένα θηλυκό λεπτεπίλεπτο λουλούδι, στη μορφή του οποίου ο Dr Mirakle βρίσκει το ιδανικό πειραματόζωο για την πετυχημένη εκτέλεση της μίξης δύο διαφορετικών σταδίων της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στον απόηχο της σαρωτικής επιτυχίας του “Frankenstein”, ο Junior ενέκρινε τον διπλασιασμό του budget και διέταξε συμπληρωματικά γυρίσματα για να κάνει την ταινία να δείξει πιο πρώτης διαλογής. Δυστυχώς το “Murders in the Rue Morgue” δεν απέδωσε στα ταμεία με τον τρόπο που ήλπιζε ο Junior αλλά τα υψηλά έσοδα του “Invisible Man”, του επόμενου horror που κυκλοφόρησε η Universal, έβαλαν σε κίνηση την επόμενη μεγάλη ιδέα του Junior: να βάλει στην ίδια ταινία τα δυο μεγαλειώδη ‘τέρατα’ της εταιρείας, τον Bela ‘Δράκουλα’ Lugosi και τον Boris ‘Frankenstein’ Karloff, σε μια ακόμα Edgar Allan Poe διασκευή, αυτή τη φορά του διηγήματος “The Black Cat”, παρότι η πλοκή της ταινίας μόνο ως επίφαση χρησιμοποιεί τον τίτλο του ομώνυμου διηγήματος.
Ο Bela Lugosi υποδύεται μια παραλλαγή του παρανοϊκού επιστήμονα μολονότι πιο συμπαθητική αφού η προϊστορία και το κίνητρο του χαρακτήρα είναι τόσο ισχυρά που ο θεατής εύκολα θα κατανοήσει τις φριχτές του πράξεις.
Ο Dr Vitus Werdegast (Lugosi) είναι ένας ψυχίατρος που ταξιδεύει σε ένα χωριό της Ουγγαρίας – πάλαι ποτέ πεδίο μίας αιματηρής μάχης – για να εκδικηθεί τον Hjalmar Poelzig (Karloff), έναν προδότη συμπολεμιστή του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαιτίας του οποίου πέρασε 15 χρόνια σε μια φριχτή φυλακή της Σιβηρίας, τον οποίο καταλήγει να γδέρνει ζωντανό στο φρικιαστικό φινάλε της ταινίας.
Στο πλευρό του Lugosi, ο Karloff υποδύεται τον εμπνευσμένο από τον Aleister Crowley χαρακτήρα του Poelzig, έναν σατανιστή αρχιτέκτονα υπεύθυνο για εγκλήματα πολέμου, που έχει εκμεταλλευτεί σεξουαλικά τόσο τη νεκρή πλέον γυναίκα του Werdegast όσο και την κόρη του, και που φυλά στο κελάρι του βαλσαμωμένα πτώματα γυναικών σε γυάλινες προθήκες, με όποιες φριχτές υπόνοιες αυτό συνεπάγεται. Η ταινία γνώρισε σημαντικά προβλήματα με τη λογοκρισία του νεοσύστατου Κώδικα Hays, με τις κριτικές της εποχής να κάνουν λόγο για ένα φρικιαστικό δημιούργημα ακραίου σαδισμού. Παρ’ όλα αυτά ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της Universal για το 1934, αν και μετριοπαθής για τα δεδομένα του στούντιο.
Εχοντας πάρει για ακόμα μια φορά θάρρος από την επιτυχία μιας άλλης παραγωγής του στούντιο, αυτή τη φορά του “Bride of Frankenstein”, το στούντιο ενέκρινε την συνέχεια του τρίπτυχου Lugosi-Karloff-Poe με την ταινία “The Raven”.
Εχοντας περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα στην προσπάθεια να γραφτεί ένα αξιοπρεπές σενάριο εκ του μηδενός, ο Lugosi επιστρέφει υποδυόμενος ακόμα έναν παρανοϊκό επιστήμονα μολονότι λιγότερο τρισδιάστατο και σαφώς πιο διαβολικό από τον Werdegast. Εδώ το όνομά του είναι Dr Richard Vollin, ένας διάσημος χειρουργός εμμονικός με το έργο του Poe και ιδιαίτερα με το ποίημα “Το Κοράκι”, ο οποίος στην προσπάθειά του να αποκτήσει μια νεαρή χορεύτρια με την οποία είναι ερωτευμένος, αποπειράται να δολοφονήσει τον πατέρα και τον αρραβωνιαστικό της με τα όργανα βασανιστηρίων που έχει κατασκευάσει στο εργαστήριό του, έτσι όπως αυτά περιγράφονται στο διήγημα του Poe, “The Pit and the Pendulum”. Συνεργός του στο ανόσιο εγχείρημά του είναι ένας μετανοημένος εγκληματίας δραπέτης (Karloff) τον οποίο έχει παραμορφώσει χειρουργικά ώστε η ασχήμια του προσώπου του να αντανακλά την ασχήμια της ψυχής του.
Σε αντίθεση με την καριέρα του Karloff, ο οποίος συνέχισε να μεσουρανεί σαν horror icon τόσο στη Universal όσο και στην Columbia, ο Lugosi έμελλε να μείνει δεύτερο όνομα στη σκιά του Karloff και στις οκτώ συνεργασίες τους στη μεγάλη οθόνη ενώ στην προσπάθειά του να βρει δουλειά έμεινε να υποδύεται τον τρελό επιστήμονα σε μια σειρά από όλο και μικρότερης ποιότητας φτηνές παραγωγές μέχρι τον θάνατό του. Ομως οι ταινίες στις οποίες συναντήθηκε με τον κόσμο του Edgar Allan Poe, με εξαίρεση τον “Δράκουλα”, παραμένουν από τους φαν του κλασικού horror ως οι πιο υψηλές στιγμές της υποκριτικής του δεινότητας.
Παρότι δεν πρόκειται για πιστές μεταφορές των γραπτών πάνω στα οποία βασίζονται και στην πραγματικότητα δεν μοιράζονται τίποτα παραπάνω σε επίπεδο πλοκής πέρα από τον τίτλο του εκάστοτε έργου και μια ασαφή απόκοσμη ατμόσφαιρα, εν τούτοις δανείζονται κεντρικά στοιχεία από την εικονογραφία του Poe. Παραδείγματος χάριν, το “Murders in the Rue Morgue” διατηρεί το ενδιαφέρον του Poe για τους βίαιους πιθήκους ενώ το αποκορύφωμα έρχεται στο “The Raven” τόσο με τη σκιά ενός βαλσαμωμένου κορακιού που κατέχει περίοπτη θέση σε πολλές σκηνές της ταινίας όσο και με τα βασανιστήρια με το εκκρεμές και το δωμάτιο με τους συμπληγάδες τοίχους. Μέγιστος φόρος τιμής όμως ίσως να είναι η σκηνή όπου η πρωταγωνίστρια εκτελεί στη σκηνή του θεάτρου έναν αυτοσχέδιο χορό συνοδεία ορχήστρας και ενός αφηγητή ο οποίος απαγγέλει με επιβλητικό ύφος του στίχους του Poe, “Once upon a midnight dreary, while I pondered weak and weary…”
Ορέστης Μαλτέζος
